Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin Ulusal Statüsü Ve Uygulanması

Bu çalışma Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin karşılaştırmalı anayasal düzenlerdeki statüsü ve uygulanmasını incelemektedir. Avrupa Konseyi'nin temel değerleri ile amacının yerine getirilmesinde asli hukuki belgesi olan AİHS, içerdiği hak kataloğu türünün ve ulusal hukuk düzenlerine yönelik hükümlerinin bir yansıması olarak Konsey üyesi devletlerde doğrudan uygulanabilir statüyü haizdir. Nitekim Sözleşmeci devletler ulusal normlar hiyerarşilerinde AİHS'e anayasal, kanun üzeri ya da kanunla eşdeğer statü tanımak suretiyle Sözleşme ve Ek Protokollerini iç hukuk düzenlerinde doğrudan uygulanabilir ve ileri sürülebilir kılmışlardır. Sözleşmenin ulusal hukuk düzenlerinde doğrudan uygulanabilir olması ise Sözleşmenin yargısal denetim organı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının mahkemeler başta olmak üzere ulusal organ ve makamlar tarafından daha fazla gözetilmesine aracı olmuştur. Bu şekilde Sözleşme sistemi ile ulusal anayasal düzenler arasında ulusötesi niteliği haiz yeni bir tür kuvvetler ayrılığı ilkesi ortaya çıkmıştır. Nitekim AİHM içtihatları ekseninde şekillenen AİHS ve Ek Protokolleri ulusal organlar arasındaki ilişkileri doğrudan etkilemektedir. Yine Strasbourg Mahkemesi de ulusal mahkeme içtihatları başta olmak üzere ulusal organların işlem ve faaliyetlerini etkilemekte ve değiştirmektedir. Bu şekilde Sözleşme sisteminin meydana getirdiği kuvvetler ayrılığı ulusüstü benzeri bir niteliği de haizdir. AİHS ve Ek Protokollerinin ulusal hukuk düzenlerine entegre edilmesinde üç farklı sistem vardır. Bunlar anayasal tanıma/kodifikasyon (constitutional recognition/codification), kanuni aktarım (statutory incorporation/enactment) ve yargısal benimseme (judicial adoption) usulleridir. Çalışmada detaylı kanuni aktarım, anayasal tanıma, basit kanuni aktarım ve yargısal tanıma usulleri sırasıyla Birleşik Krallık, Hollanda, Almanya ve Belçika örnekleri üzerinden incelenmektedir. Yine AİHS'in ulusal anayasal düzenlere entegrasyonunun bir sonucu olarak ortaya çıkan ulusötesi anayasal etkileşimler de çalışmanın son bölümünde incelenmektedir.